لید یا مقدمه خبر پس از تیتر مهمترین قسمت خبر است و برای نگارش آن دقت و تجربه لازم است. نوع لید بسته به نوع خبر و ذوق نویسنده آن فرق می کندو بدین ترتیب انواع مختلف از لید به وجود آمده است . در این جا بیشترین لیدهلیی را که بیشتر مورد مورد استفاده است ذکر می کنیم.

الف- لیدهایی که به عناصر تشکیل دهنده خبر پاسخ می گویند

1-     لید که؟ – بسیاری از لیدهایی که به عناصر خبر جواب می دهند بر روی عناصر «که» ساخته می شوند و لید با معرفی «شخص» خبر شروع می شود:

فریدون رخشانی ، 48 ساله، بخشدار سابق شاهین دژ ساعت چهار بعذازظهر دیروز بر اثر جراحاتی که در یک حادثه اتومبیل به او وارد شده بود در بیمارستان سینا در گذشت

2-     لید چه؟ – در این لید عنصر «چه»خبر یعنی عنصر واقعه مقدم قرار می گیرد:

خروج قطار مسافربری سریع السیر پاریس – مونیخ از خط که در آن 5 تن کشته و 17 تن زخمی شدند به گفته مقامات راه اهن فرانسه به سبب خرابی یکی از ریل ها بود. سه واگن قطار در محل خرابی ریل از خط خارج و دوتای آنها به دره پرتاب شدند و یکی دیگر خانه متروک روستایی را در فاصله 200 متری ویران کرد

3-     لید کی(چه وقت)؟ – به طور کلی زمان کمتر در شروع لید آورده می شود و فقط خبرنگاران کم تجربه خبر خود را با ذکر زمان آغاز می کنند. معذالک در پاره ای از حالات ممکن است زمان زمان اهمیت خاصی در تشکیل واقعه داشته باشد و بر عناصر دیگر خبر مقدم قرار داده شود:

در اولین روزگار،کارخانه سولفات دامونیوم ارژنگ که چهار ماه برای تعویض ماشین الات فرسوده تعطیل بود  دستخوش اتش سوزی هولناکی شد و تمام ساختمان و ماشین آلات آن در ظرف دو ساعت نابود گردید . این واقعه ساعت چهار بعدازظهر روز یکشنبه در ونک اتفاق افتاد .

ساعت 12 امشب مهلت اولتیماتوم چریکهای غرب برای انفجار سه هواپیمای مسافربری غرب که 300 سرنشین دارد پایان می یابد.

4-   لیِد کجا؟ – محل واقعه یا عنصر کجای خبر نیز به ندرت در ابتدا خبر قرار می گیرد . در صورتی که محل واقعه عنصر جالب باشد این عنصر می تواند خبر را آغاز کند:

تهران امروز برای ششمین بار در زمستان امسال در زیر پوشش سفیدی از برف قرار گرفت.

هوای آفتابی و گرم و بهاره 3 روز اخیر ناگهان تغییر کرد و چهره سرد زمستان بار دیگر پدیدار شد.

5-     لید چرا؟ – گاهی مقدمه خبر به شکل جوابی است که به چرای واقعه به صورت دلیل یا سبب آن داده می شود:

نمونه نخست : خود‌كشي مرگ زن و شوهرجواني است كه اجسا‌دشان ديروز در اتومبيلي نزديك تهران پيدا شد. مقامات پليس تهران گفتند اين زن و شوهر طبق قرار قبلي با اتومبيل خويش به خرابه‌اي  در اطراف جاده اصلي كن رفتند و در آنجا با خوردن سم به زندگي خود خاتمه دادند.

نمونه‌دوم:چون فرار از مقابل كاميوني كه در هواي مه آلود به سرعت پيش مي‌‌آمد به موقع ميسر نكرديد، زينعلي رستمي، 29 سالة، كارگر راهسازي ، بعد از ظهر روز شنبه در جاده‌جديد الاحداث حسن‌آباد قزوين در زير چرخهاي سنگين كاميون جان  داد.

6-     ليد چگونه؟- در اين ليد چگونگي وقوع حادثه را در آغاز خبر بيان مي‌كند.

در حاليكه در اتومبيل واژگون  شده خود محبوس شده بودند و اتومبيل آهسته آهسته بطرف دره ‌‌ليز مي‌خورد،  ا‌بوالقاسم پنجايي كارگر مكانيك و پسر 14 ساله‌اش ، ساعت 23 ديشب در درياچه كرج غوطه‌ور گرديدند.

علاوه بر طبقه بندي بالا، مي‌توان ليدها را به يك موضوعي و چندموصوعي نيز  تقسيم كرد:

ب- ليد‌‌هاي يك موضوعي

وقتي موضوع خبر از يك عمل يا داستان حكايت مي‌كند همين عمل يا داستان محور اصلي خير را تشكيل  مي‌دهد و مقدمه‌خير  نيز فقط با تكيه بر اين موضوع اساسي نوشته مي‌شود. ليدهائي كه بدين طريق محنصراً در‌باره موضوع صحبت مي‌ كنند. ليدهاي يك موضوع خوانده مي‌شوند.

بيشتر ليدهائي كه  در وسايل ارتباطي خبري مورد استفاده قرار مي‌ گيرند از‌ ليدهاي يك موضوع هستند و براي آن انواع مختلفي وجود دارد.

1- ليد مستقيم :

ساده‌ترين ليد‌ها‌ست و بيشتر مقدمه‌هاي خبري به اين سبك نوشته‌مي‌شوند. اين ليد مستقيماً موضوع خبر را مورد توجه قرار‌مي‌دهد و معمولاًكوتاه است ليد مستقيم غالباً در خبرهايي استفاده مي‌شود كه موضوع آن ساده وخالي از پيچيدگي است و به همين علت هم مي‌توان آنرا بزيان ساده و در يكي دو جمله‌بيان كرد.

برزيدنت ژاك شبراك ريس‌‌جمهوري فرانسه ديشب در يك تطق راديو تلويزيون با تقليل ارزش فرانك مخالفت كرد. روز بيش وزيران دارائي كشور‌هاي غرب،  از جمله‌ فرانسه ،تقليل ارزش فرانك رايگانه راه حل خروج فرانسه از بحران مالي آن كشور دانسته بودند.

2-     ليد عميقي :

ليد عميقي  چون ليد مستقيم ساده است و فقط براي  مسائل پيچيده ، بكار مي‌رود در اين گونه مسائل براي اينكه موضوع به حد كافي روشن و قابل درك شود مقدمه خبر نسبتاً طولاني است و ممكن است چند جمله براي اداي كامل مطلب لازم شود.

مجلس نمايندگان انگليس امروز لايحه اصلاح مجلس لردها را با 270رأي موافق در برابر 159 رأي مخالف تصويب كرد به موجب اين لايحه اولا به حقوق ارثي اكثريت اعضاي اين مجلس كه آنرا به صورت مرده  و بيروحي  در آوره‌اند خاتمه داده مي‌شود. ثانياً اختيارات قانونگذاري اين مجلس محدود مي‌گردد بطوريكه در موارد بروز اختلاف با مجلس                                         نمايندگان ، رأي مجلس اخير كه منتخب ملت است در مدت زمان معقولي قابل اجرا باشد.

3-     ليد تشريحي :

معمولا براي خير‌هائي بكار مي‌‌ رود كه به سبب موضوع خاص آن برراحساسات و عواطف خواننده، يا شنوند، و يا ببينند، مؤثر است در اين ليد بر خنلاف ليد‌هاي مستقيم و عمقي كه در آن از حداقل كلمات براي بيان مطلب استفاده مي‌شود كوشش بر اين است كه افزودن صفات،كلمات و عبارات مناسب به اصل خبر، جنبه هاي احساسي و  عاطفي آنرا تقويت كنند.

عباس حبيبي اهل سياه چشمه مازندران ، 36 ساله ، هفته پيش ، بيمار وضعيت و در حاليكه از شدت سرماو گرسنگي‌ رفتار جنون آميزي پيدا كرده بود، توسط دوچوپان بومي در كليه خويش ، در يك كيلومتري پاسگاه ژندارمري ولي ‌آباد ، پيدا شد.

4-     ليد سؤالي :

در آغاز بعضي از خيرها و مقالات موضوع آن مي‌‌تواندحس كنجكاوي خوانندگان و شنوندگان را تحريك كندگاهي از يك جمله سؤالي يا استفاده مي‌كنند.

نمونه ‌اول- مردم تهران بي‌‌صبرانه منتظرند تا بدانند دولت براي جلوگيري از گراني روز افزون در پايتخت چه تصميمي اتخاذ مي‌كند.

نمونه دوم-چگونه ممكن است وسايل خانه را در حضور صاحبانه سرقت كرد؟

(مقدمه براي داستاني است كه در آن خدمتكار خانه شريك  دزدان است .و دزدان قبل از آنكه مبل‌ سازي براي تعمير و رنگ كردن مبل و صندلي خانه بيايد سر مي‌ر‌سندو به عنوان  آنكه مبل سازي براي تعمير و رنگ كردن مبل و صندلي خانه بيايد سر مي‌رسندو به عنوان  ميل ساز اموال را پيش چشم خانم مي‌ربايند.)

5-     ليد نقلي :

گاهي خبر را مي‌توان با يك قسمت جالب از گفته اشخاصي كه در خبر نقشي دارند آغاز كرد:

نمونه اول-«من بطرف چوبه دار مي‌روم ولي به همه مردم مي‌گويند» كه از سرنوشت من عبرت بگيرند، اين  آخرين گفته  محكومي بود كه سحر‌گاهان امروز در زندان قصر به دار مجازات آويخته شد.

نمونه دوم- پيشرفتهاي اقتصادي ايران بواقع يك سر گدت  اعجاب انگيز                        زمان ماست،  رئيس جمهوري پاكستان اين مطلب  را در ضيافت شامي كه ديشب به افتخار رئيس جمهور ايران  بر  پاشده بود بيان كرد و نتيجه گرفت  كه ايران  « نمونهو سمبل زنده دو جهان است .جهان گذشته با تاريخ موفقيت‌هاي بزرگ ادبي و هنري، امروز با نتايج درخشان و شورانگيز                                د ر پيشرفتهاي اقتصادي و اجتماعي.

6-     ليد تمثيلي:

خبر نگاران ورزيده گاهي از اوقات خبرهاي خود را با يك ضرب‌المثل يا يك مصراع از شعر معروفي شروع مي‌ كنند كه به موضوع نوشته آنها مربوط مي‌شود. با اين حال از اين ليد بيشتر در شروع مقالات استفاده مي‌گردد.

«عاقبت جوينده يابنده بود «، شعار پرفسور سوسيل فرانك پاول برنده جديد نوبل فيزيك است كه پيش از اين نيز چند بار بدون موفقيت نامزد دريافت اين جايزه شده بود.

7-     ليد ادبي :

براي نگارش ليدهاي ادبي يك اند يشه فلسفي يا علمي يا ادبي را به ابتداي مقاله يا خبر پرورش مي‌دهند و مطلب را به عنوان نتيجه‌گيري از اين مقدمه بيان مي‌كنند.

در زندگي ملتها هم مثل افراد، لحظاتي از هوشياري پيش مي‌آيد كه يكباره بافت زندگي آينده آنان را زيرورو مي‌كند و تار بود هستي ايشان را رنگ  و روي ديگري مي‌دهد، پاره‌اي از ملتها در برابر چنين وقايعي كند ذهني خاصي نشان مي‌دهند، ولي در چشم ملتي پيشرفته و مترقي، چنان واقعه‌اي پيشاهنگ يك سلسله وقايع ناديده و نيامده تلقي مي‌شودو چه‌بسا كه سنگ بناي طرح تازه‌اي را در زندگي سياسي اجتماعي آن ملت پايه گذاري كند.

پ- ليدهاي چند موضوعي

اگر خبر بيش از يك موضوع قابل ذكر  در ليد داشته باشد و يا اصولاً براي صرفه‌جويي در جا يا بزرگ مطالبي لازم باشد چند موضوع جداگانه كه وجه اشتراكي دارند در زير يك كلاهك قرار داده شوند ليد چند موضوعي را بكار مي‌برند.

1-     ليد ‌متراكم

ليد متراكم ليدي است كه در آن چند مسئله با درجه اهميت تقريباً مساوي پهلوي هم قرار مي‌گيرند. 12نفر كشته ، 14 تن ناپديد و 50  ميليون ريال خسارت، ييلاق سبل مناطق جنوبي كشوراست كه امروز از طرف جمعيت هلال ‌احمر ايران با طلاع نمايندگان مطبوعات رسيد.

2-     ليد فهرستي

اگر مسائلي كه در موضوع خبر استا متعدد بوده بويژه با هم ارتباط باشند  از ليد فهرستي استفاده مي‌شود. در ليد فهرستي   موضوعات خبر به ترتيب اهميت  يا ترتيب  وقوع در ليد گنجانيده مي‌شوند.

ليد فهرستي معمولاً براي مسائلي است كه داراي اهميت مساوي هستند و در شرح مطالب، يكايك مسائلي كه در مقدمه خبر آمده است به مهمان ترتيبي كه ياد شده اند توضيح داده مي‌شوند.

انجمن شهر تهران در جلسه‌اي كه ساعت شش بعد از ظهر ديروز در كاخ شهرداري تشكيل داد اين تصميمات را گرفت

1-فروش ميوه در پياده‌رو ممنوع مي‌گردد.

2-سيمناهاي تهران عوارض جديدي خواهند پرداخت.

3-ماهي جنوب از روز شنبه با نرخ ارزانتري به مرگم فروخته مي‌شود.

4-….

5-…

در بكار بردن ليد فهرستي بايد توجه داشت كه تنها تازه‌‌هاي مهم  در ليد گنجانيده شود را از ذكر خبرهاي كم اهميت در ليد پرهيز گردد. مثلاً                             اگر در مثال بالا انجمن شهر تهران در همان جلسه تصميم گرفته باشد كه از اين به بعد جلسات خود را بجاي ساعت شش بعد از ظهر در ساعت پنج تشكيل دهد اين مطلب از نظر مردم به هيچ وجه قابل توجه نيست و نبايد آنرا جزو يكي از اجزاء ليد قرار داد و ارزش واقعي ليد را از ميان برد و حال آنكه ممنوعيت فروش ميوه در پياده روها، عوارض جديد سينماها و يا فرش ماهي جنوب قطعاً مورد توجه عده زيادي از مردم است و مي تواند آنها را بخواندن خير آزمند سازد.

3-     ليد مرتبط يا مقايسه اي:

هرگاه موضوع خبر از دو عمل يا واقعه املاً مرتبط ت شكيل يابد كه احتمالاً يكي از آنها نتيجه ديگري باشد يا بجهتي قابل مقايسه باشند، ليد مرتبط يا مقايسه اي بكار مي رود:

نمونه اول ـ در حاليكه برف تمام شهر را فرا گرفته و درجه سرمايه 14 درجه زير صفر رسيده نفت در اردبيل ناياب شده است و مردم وسيله گرم كردن خانه هايشان را ندارند.

نمونه دوم ـ  دهها تن پياز در انبارهاي استان خراسان بسبب نبودن مشتري و مصرف مي پوسد و حتي به قيمت كيلويي يك ريال خريدار ندارد در حاليكه بهاي پياز در بازارهاي تهران تا كيلويي 1500 ريال ترقي كرده است.

نمونه سوم ـ در حاليكه دامنه تشنجات و تظاهرات در شهرهاي فرانسه روزبروز  زياد مي شود و انجمن دانشجويان فرانسه براي روزهاي آخر هفته اعلام اعتصاب كرده است. نخست وزير فرانسه ديشب طي يك نطق تلويزيوني هديه نمود دولت ديگر اشغال مراكز فرهنگي را بوسيله جوانان تحمل نخواهد كرد.

4-     ليد چند خبري:

خبرهاي مهم مطبوعات معمولاً هر يك براي خود داراي شرح و جاي اختصاصي هستند اما پاره اي از اوقات روزنامه نگاران مي توانند از چند خبر متفاوت مطلب يگانه اي تهيه كنند و بناچار ليد و عنوان واحدي نيز براي آنها بنويسند.

خبرهايي كه زير يك عنوان و يك ليد جمع مي شوند لااقل بايد از يك جهت داراي وجه اشتراك باشند. زيرا همان وجه اشتراك سبب گرد آوردن آنها در يك خبر شده است و الا فرضاً مجتمع كردن خبر انتخابات پارلماني سوئد، زلزله پرو، و نطق رئيس دانشگاه تهران در زير يك عنوان كاملاً بي معني است.

البته اين وجه اشتراك بسته به ذوق يا نياز نويسنده مي تواند خيلي متفاوت باشد زيرا مطبوعات نوشته گاهي از اوقات با اين مسئله مواجه مي شوند كه موضوع بسيار جالبي براي صفحه اول روزنامه و يا بخش هاي ديگر خبري در اختيار ندارند در اينصورت روزنامه نگاران آزموده گاهي براي ايجاد خبرهاي جالب به تركيب چند خبر با درجه اهميت متوسط متوسل مي شوند و موضوع خ بري هيجان انگيزي از مجموع آنها تهيه مي كنند.

مثال: تعطيلات دو روز اين هفته سبب مرگ 56 تن از مسافران نقاط مختلف كشور گرديد. قطار مسافربري تهران ـ اهواز در انديمشك با اتوبوسي تصادف كرد. جيپ حامل رئيس اداره راه شيراز در دره واژگون گرديد و باران سيل آساي زنجان همه ساكنان يك مسافرخانه را در زنجان بكام مرگ فرستاد.

همچنانكه  در مقدمه اين مطلب يادآوري شد ليدهائي كه در اخبار بكار مي رود خيلي گوناگون است و رد اينجا نمي توان تمام انواع آن را ذكر كرد. آنچه در بالا  ذكر شده است ليدهائي است كه بنظر مي رسد در مطبوعات فارسي بيشتر قابل استفاده مي باشند. با اينحال بايد افزود كه نمونه هاي ارائه شده براي راهنمائي و آگاه كردن نويسندگان و خبرنگاران از شيوه هائي است كه در مطبوعات ساير نقاط عالم بكار مي رود و بهيچوجه هدف از ارائه آن محدود كردن قريحه و استعداد آنان در چارچوب اين نمونه ها نيست. زيرا گاهي پاره اي از نويسندگان با ابداع شيوه‌هاي كاملاً تازه و يا تلقين مناسب شيوه هاي موجود به نمونه‌هاي جديدي حيات مي‌دهند كه خود مي تواند براي دانشجويان و كار‌آموزان اين حرفه در آينده سرمشق‌هاي جالبي باشد.

آنچه در اينجا بايد تأكيد شود اينست كه نمونه‌هاي تازه نيز بايد حتي‌المقدور از قواعد كلي كه براي نوشتن ليد در نظر گرفته شده است پيروي كند و نمونه‌هائي كه هيچيك از قواعد موجود را مورد توجه قرار ندهند قابل توصيه نيست.