مهندس رسول نظري كارشناس مهندسي صنايع – كارشناس ارشد مديريت اجرايي دانشگاه علم و صنعت ايران تخصصی – چکیده مقاله : در اين مقاله در گام اول به  بررسي و تحليل  مفهوم بهره وري نيروي انساني در حوزه نگهداري و تعميرات و چگونگي محاسبه و تحليل اين شاخص پرداخته شده است و در گام دوم […]

مهندس رسول نظري

كارشناس مهندسي صنايع – كارشناس ارشد مديريت اجرايي دانشگاه علم و صنعت ايران

تخصصی – چکیده مقاله : در اين مقاله در گام اول به  بررسي و تحليل  مفهوم بهره وري نيروي انساني در حوزه نگهداري و تعميرات و چگونگي محاسبه و تحليل اين شاخص پرداخته شده است و در گام دوم لزوم بكار گيري نت خود گردان و ارائه چارچوب اجرايي در خصوص نحوه استقرار اين رويكرد(جدا از مفاهيم پايه اي  (TPMدر سازمانها  به خصوص شركت هاي خودرو ساز مورد بررسي قرار گرفته است ودر گام نهايي  با ارائه رويكردي  مشخص در خصوص تركيب دو مفهوم شاخص بهره وري نيروي انساني نت و   نگهداري و تعميرات خودجوش ،ميزان اثربخشي رويكرد تلفيقي ياد شده در جهت افزايش قابليت اطمينان وبسترسازي در خصوص حركت به سمت سازمانهاي ياد گيرنده در قالب مورد كاوي در شركت سايپا ديزل مورد ارزيابي و تحليل قرار گرفته است.

 واژه هاي كليدي :

 شاخص بهره وري كلي نيروي انساني (OCE)، نت خود جوش (Autonomous Maintenance)

 

1- مقدمه

امروزه سازمانها در  محيطي به سر مي برند كه دائم در حال تغيير و دگرگوني است در چنين شرايطي  تنها راه بقاء براي سازمانها درك اين تغييرات و ميزان  توانايي آنها در تبديل موقعيت ها  به فرصتها ي سازماني مي باشد. حركت در مسير تغيير و توانايي در عبور از دوران گذار به نوعي مهمترين چالشي است كه سازمانها با آن روبرو هستند . در نگاه كلان افزايش توليد ناخالص ملي([1](GDP از دو راه امكان پذير است . 1- گسترش صنعت[2]         2-  افزايش بهره وري[3]و اين در حاليست كه  يكي از مهمترين فاكتور هاي افزايش بهره وري مفهوم  فاكتور كلي بهره وري  يا (TFP)[4] مي باشد ( شكل شماره 1 ).[2]

[1] Gross Communistic Production (GDP)

[2] Explanation

[3] Progress

[4] Total Factor Productivity(TFP)

شكل 1: ارتباط رشد ناخلص ملي با فاكتور TFP

در چنين شرايطي تبديل مفاهيم كيفي به شاخص هاي كمي بعنوان اولين قدم در راه كنترل ميزان بهره وري،  خاصه در حوزه منابع انساني است .در حال حاضر  پديدار شدن مفهوم شاخص بهره وري نيروي انساني با نگاه جامع و سيستمي از الزامات هر سازمان زنده و  پويا است و در اين بين مقوله  نگهداري و تعميرات  بيش از هر زمان ديگري نيازمند به اين تغيير نگرش مي باشد تا بتواند  در فضايي فرهنگي،نگرش هايي چون نت خود گردان را در قالب مفاهيم مبتني بر ساختار هاي مجازي [1] انسجام بخشد و تغيير رويكرد هاي بنيادين  در راه دستيابي به اهدافي نظير توسعه نقش ها ، ايجاد سازمان ياد گيرنده و تخصصي شدن فرانيد هاي نت را بعنوان بخشي از  اهداف و برنامه هاي خود عملياتي نمايد.[6] [5]

2-    اندازه گيري شاخص بهره وري نيروي انساني (Overall Craft Effectiveness)

اندازه گيري ميزان بهره وري كلي نيروي انساني در حوزه نت وارائه برنامه بهبود در راستاي تقويت اين شاخص بعنوان يكي از اهداف اصلي اندازه گيري كمي اين شاخص مي باشد .شاخص بهره وري نيروي انساني تركيبي از سه مؤلفه اصلي مي باشد:

1-1 : نرخ عملكردي (Craft Performance) :

اين شاخص نشان دهنده  عملكرد واقعي نيروي كار در مقايسه با كار تعريف شده  وبرنامه زماني پيش بيني شده براي  او مي باشد . نرخ عملكرد نيرو ي نت تحت تاثير  دو عامل اصلي 1- مهارت 2- انگيزه مي باشد. از جمله رويكرد هايي كه مي توان از طريق آن مؤلفه ياد شده را تحت كنترل قرار داد و برنامه بهبود مستمر را براي آن جاري ساخت شامل مفاهيمي نظير ،  آموزش مستمر  ، فنون عيب يابي ، بروز نگه داشتن دستور العمل هاي PM  و… مي باشد .

[1] Virtual Organization (VO)

شكل 2 : محاسبه شاخص CP

1-2 : نرخ كيفي ارائه خدمات : (Craft Quality Service  )

اين شاخص نشان دهنده تعداد كار هاي برگشتي براي  قسمت نت  جهت تعمير مجدد ناشي از عواملي نظير اشتباه در عيب يابي ،  صدمه زدن به تجهيز  و… مي باشد . به عبارت ديگر سطح رضايت مشتري در خصوص خدمات ارائه شده در قالب اجراي برنامه سرويس و نگهداري ، برنامه اصلاحي و رفع توقفات اضطراري در مفهوم شاخص معناي كمي  نمود يابد.

شكل 3 : محاسبه شاخص CP

1-3 : نرخ بهره وري نيروي نت (Craft Utilization)

امروزه در صنايع متعالي ، فاكتور اتلاف نيروي انساني و كنترل آن از اهميت بسيار بالايي   بر خودار مي باشد و پديدار شدن مفهوم ناب سازي[1] در سازمان هاي پيشرو مفهوم بسيار آشنايي است .از اين منظر در حوزه نت،  مفهوم و جايگاه برنامه ريزي به عنوان راهبردي جهت تعديل اتلاف ها همواره نقش مهمي را در بهره وري نيروي انساني داشته است.      اتلاف هايي نظير:

  • انتظار مواد  ( نبود مواد – ضايعات انرژي – ضايعات مواد مصرف شدني)
  • انتظار براي دستور العمل
  • انتظار براي تاييد كيفي  و…

تحت اين شرايط توجه به اين نكته ضرورت دارد كه زمان مفيد كاري را  در ادبيات نگهداري و تعميرات درچه طيفي  مي توان تعريف نمود؟ در پاسخ به اين سؤال مي توان گفت زمان مفيد كار ي شامل موارد ذيل نمي باشد :

  • زمان انتقال ( جابجايي نفر ) از هنگام اعلام  اضطراري تا رسيدن در موقعيت
  • زمان دستيابي به اطلاعات و مدارك و مستندات فني
  • زمان انتظار جهت توقف كامل دستگاه
  • زمان انتظار براي رسيدن ساير اعضاء كار گروه
  • زمان انتظار تا رسيدن قطعات يدكي

آنچه كه كارشناسان بخش تحليل و  برنامه ريزي نت  به دنبال آن هستند جستجو و انتخاب راهكار هايي جهت بهبود در شاخص بهره وري نيروي انساني مي باشد. تلاش جهت بهبود مؤلفه ياد شده منجر به بهبود 20 تا 30 درصدي شاخص OCE  خواهد شد.[4]

از  مهمترين عوامل تاثير گذار بر روي بهبود CU مي توان به موارد ذيل اشاره نمود :

  • بهبود برنامه ريزي كارها
  • تشكيل تيم هاي كاري متشكل از تخصص هاي متنوع
  • ايجاد سيستم منظم انبار داري
  • ابزار و تجهيزات مناسب
  • مدارك فني و دسترسي  سريع به آن ( الكترونيكي كردن مدارك )
  • تدارك وسائل حمل و نقل مناسب
  • دسترسي محلي در خطوط توليد
  • استفاده از تجهيزات STANBY

[1] Lean

شكل 4 : محاسبه شاخص CU

2- محاسبه شاخص كلي بهره وري نيروي انساني نت (OCE):

حاصل ضرب مؤلفه هاي سه گانه ياد شده منجر به توليد شاخص فرايند گرا و كل نگر تحت عنوان شاخص كلي  بهره وري نيروي انساني نت ( Overall Craft Utilization) مي گردد.

شاخص ياد شده مبتني بر  يك نگاه سيستمي با درنظر گرفتن نقاط تعادلي، فضاي مناسبي را به لحاظ تصميم گيري پديد مي آورد . چراكه اين  تصميم گيري بر مبناي معيار هايي  و مؤلف هاي چندگانه اي صورت مي پذيرد كه هريك به نوع خود بر ديگري تاثير گذار مي باشد و از اين منظر فرايند سيستمي با حفظ نقطه تعادل،  ارزش واقعي را  پيدا مي كند.

 

 3- نت خودگردان ( خود جوش )

حركت به سمت ساختار هاي سازماني پويا از ويژگي هاي برجسته سازمانهاي موفق در هزاره سوم مي باشد .در چنين شرايطي تقويت نقش ها ، تعامل ، فرهنگ نوآوري و .. از جايگاه بسيار مهمي بر خودار خواهد بود.( شكل شماره 5) [3]

اجراي نت خود گردان در حقيقت رويكردي تعامل گرا جهت تقويت نقش ها، تبادل اطلاعات، در راستاي ايجاد هم افزايي در سازمان مي باشد.دانش موجود  در هر سازمان را مي توان به شكل هاي مختلف تقسيم  نمود .يكي از تقسيم بندي هاي مرسوم ، تقسيم دانش به دو نوع دانش ضمني و دانش كد شده  مي باشد .

1-3 : انواع دانش سازماني :

دانش مشهود ( كد شده )[1]  دانش نامشهود ( ضمني ) [2]: دانش مشهود قابل رمزگذاري و كدگذاري است و  مي توان آن را به سادگي مخابره ، پردازش و منتقل و درپايگاه داده‌ها ذخيره كرد. اين نوع از دانش


[1]Explicit Knowledge

[2]Tacit Knowledge

را مي توان فرم داد وبه صورت يك فرمول علمي و يا كتابچه راهنما بين افراد سازمان منتشر كرد . دستورالعملها، مقررات، قوانين، رويه‌هاي انجام كار، آئين‌نامه‌ها، شرح جزئيات و… كه به صورت رسمي در بين افراد سازمان به آساني قابل انتقال هستند همه دانش مشهود یا تصريحي به حساب   مي آيند. دانش نامشهود یا ضمني ، شخصي بوده و فرموله كردن آن بسيار مشكل است. دانش ضمني  از طريق تسهيم تجربيات با مشاهده و تقليد اكتســـاب مي شود، ريشه در اعمال ،‌رويه ها ،تعهدات ، ارزشها و احساسات افراد دارد. دانش ضمني و مشهود مكمل يكديگرند ، از اين رو آنچه ما دانش مي خوانيم از طريق تعامل بين دانش مشهود و نامشهود ايجاد مي شود و سازمانهايي كه ادعايي در مفهوم مديريت دانش دارند بيشترين تلاش خود را در تبديل دانش ضمني به دانش مشهود بكار مي گيرند.[2]

شكل 6 : لوگو آموزشي پرسنل

شرايط اوليه :

اجراي نت خود گردان در اتاق سازي

1- فاز مطالعاتي : در اين مرحله ضمن توجه به گام هاي اجرايي نت خود گردان بر مبناي خطوط راهنماي  [10]TPM نيم نگاهي در خصوص شرايط بومي و فرهنگي موجود در سازمان بوده است. در اين بين مفاهيم چون    ( برش جامع كيكي) [1] مد نظراست، بدين معنا كه جريان روان اطلاعات از سطوح مديران وظيفه اي تا صف اجراء مورد توجه قرار گرفته است و طرح ياد شده در تمامي رده هابه همراه نوعي حمايت دو جانبه در يك فضاي فرهنگي انگيزشي پايه ريزي گرديد )[8][11] اين رويكرد ريسك ايجاد خلاء اطلاعاتي را در سلسه مراتب تاحد زيادي تعديل نموده و اجراي طرح را با حمايت واحد هاي مرتبط      ( آموزش + توليد + …) از ضمانت اجرايي بالاتري بر خودار مي سازد.

 [1] Slice

2- اجراي نت خود گردان :

با توجه به گام هاي اجرايي نت خود گردان ، آنچه بعنوان يك تجربه عملي در دستور كار قرار گرفت در حقيقت بر مبناي پتاسيل اجراء ( الويت بندي در اجراء ) بوده است ، .به عبارت ديگر اداره برنامه ريزي نت در خصوص اجراي نت خود گردان با بررسي و تحليل پيشينه اطلاعات تجهيزات با  انتخاب تجهيزاتي مناسب فاز اجراي طرح ياد شده را با رويكرد ايجاد يك اثر بخشي مناسب مورد بررسي قرار داد .به اين معنا كه ابتدا با ترسيم گام هاي اجراي نت خود گردان تيم را مكلف به انتخاب تجهيزاتي  نمود كه  ضمن اجراي نگهداري و تعميرات خود گردان رويكرد بهره وري نيروي انساني نت را  نيز مورد توجه قرار دهند.

1- انتخاب تجهيزات:بر مبناي هزينه نت ، مهارت اپراتوري ، مقوله  انرژي و..

2- آموزش :با هدف  پرورش نفرات چند مهارته و اعلام درجه آموزشي ( شكل 6)

3- استاندارد سازي : استاندارد سازي مفاهيم جهت تداوم در اجراء

4- كنترل نحوه اجراء : كنترل ميزان  تشريك مساعي نيرو هاي نت خود گردان از طريق مجريان نت و تعامل وضعيت با واحد آموزش جهت ارتقاء و يا تعديل درجات آموزشي

3- اجراي نت خود گردان  در خصوص تجهيزي تحت عنوان  تيپ درسرها[1]  ( مورد كاوي )

گام اول انتخاب تجهيز: با توجه به معيار هاي اشاره شده در فوق مجموعه تيپ درسر ها بعنوان يكي از تجهيزات داراي پتانسيل لازم جهت اجراي طرح نت خود گردان مورد بررسي و اجراي طرح آزمايشي قرار گرفت .

گام دوم  : آموزش پرسنل

اداره برنامه ريزي نت تلاش خود را در راستاي تبديل دانش ضمني به دانش كد شده آغاز نمود و در اين راستا به منظور آموزش هدفمند و كنترل شده ،‌ مفاهيم علمي و عملي در چار چوب مشخص و در قالب مدل ترسيم شده در شكل شماره 6 آغاز گرديد .  ( شكل شماره 8 )

1- چك كردن كابل برق ورودي  سه فاز

2-  چك كردن اتصال شلنگ باد

[1]Tip dresser

3-  بررسي وضعيت كابل  فرمان و اتصال آن به  كانكتور نقطه جوش

4- استفاه از ورق تست  به منظور اطمينان از قطع جريان برق

5-  چك كردن جهت چرخش تيغچه

6-  قرار دادن فك ها روي تيغچه

7- شروع عمليات ”  Tip Dress

8- …..

بعنوان بخشي از اين تبادل دانش  در دستور كار قرار گرفت .

گام سوم : استاندارد سازي : تدوين دستور العمل جهت اجراء و ضمانت تداوم اجرايي

 اقدامات صورت گرفته در خصوص بهبود شاخص OCE :

  • بررسي و اصلاح بند هاي دستورالعمل هاي نگهداري و تعميرات به لحاظ روش هاي اجرايي و  زمان هاي استاندارد
  • تهيه و تنظيم برگه هاي اطلاعات اپراتوري  و تعيين آيتم هايي نظير روش هاي كار با تجهيز – روش هاي مرتفع ساختن مشكلات- و…
  • آموزش اجرايي پرسنل (نت خود جوش )

گام چهارم : كنترل و ارزيابي اجراي طرح

با عنايت به بررسي هاي صورت گرفته در خصوص نتايج اجراي طرح ،  شاخص هاي    تخصصي بهره وري در حوزه نت ، نظير ميانگين فاصله بين خرابي ( MTBF) ، قابليت اطمينان ( Ra) ، قابليت دسترسي ( Av)  نتايج مطلوبي را به نمايش مي گذارد .در خصوص شاخص اثر بخشي كلي تجهيزات ((OEE نيز  روند مثبتي  قابل اندازه گيري مي باشد [14]. فرايند نت خود گردان با برون سپاري بخشي از اجراي نت به اپراتور هاي تجهيزات،  ضمن بهبود در شاخص هاي ياد شده ، اثر مثبتي را در شاخص كلي بهره وري نيروي انساني مي گذارد كه ميتوان آن را نتيجه روند تغييرات از دستورالعمل ها تا مهارت پرسنل و ايجاد زمان كاري جهت امور تخصصي پرسنل نت دانست.

جدول 2 : مقايسه شاخص هاي بهره وري  پس از اجراي طرح تلفيق

نتيجه گيري:

اجراي  نت خود گردان به همراه تحليل شاخص بهره وري نيروي نت مي تواند بعنوان راهكاري مطلوب ضمن فراهم سازي بستر مناسب جهت مجهز نمودن  پرسنل توليد به مهارت هاي فني، فضاي مناسبي را جهت ايجاد فرهنگ تعامل گرا فراهم سازد  كه اولين  پيامد مثبت آن  شكل گيري تفكر استفاده كننده گان از تجهيزات به عنوان صاحبان تجهيزات خواهد بود، در چنين شرايطي آزاد شدن زمان عملياتي پرسنل نت جهت اجراي امور تخصصي فراهم مي گردد كه نتايج آن در قالب بهبود شاخص هاي بهره وري نيروي نت متبلور مي گردد.با عنايت به جايگاه مهم نت در صنايع و لزوم ايجاد فرهنگ ياد گيري در سازمان ها ، به نظر مي رسد اجراي طرح ياد شده ضمن ايجاد انگيزه و زنده ساختن روحيه آموزش و ياد گيري در ساختار توليد ، اعتماد دو طرفه اي در خصوص حفظ و نگهداري تجهيزات در  ميان دو  واحد توليد و  نت  حاصل خواهدكرد.

ارتباط با مولف مقاله : Nazari_rs@saipadiesel.net

منابع :

فارسي

 [1]نگهداري و تعميرات بهره ور فراگير ، ترجمه دكتر علي شير محمدي

[2]بر داشت از مديريت تكنولوژي ” دكتر محمد رضا نايبي دانشگاه علم و صنعت ايران

[3]برداشت از سازمانهاي پيچيده “دكتر مصطفي حعفري دانشگاه علم و صنعت ايران

[4]معرفي ضريب اثر بخشي كلي نيروي انساني نت ( OCE) و كاربرد آن در مديريت ،حسين شادمهر

[5]ارائه مدلي براي تغيير فرهنگ سازماني با رويكرد مديريت تحول ، رسول نظري ، تدبير شماره 200

[6]برنامه ريزي ارتقاء  سيستم هاي نگهداري و تعميرات با رويكرد مديريت تحول ، رسول نظري ، انديشه گستر سايپا شماره 78

[7]اطلاعات موجود در اداره برنامه ريزي نت و كنترل انرژي واحد فني و انرژي شركت سايپا ديزل

[8] كنفرانس مديرييت منابع انساني نگهداري و تعميرات، دكتر جاسپر كوئنزي – تهران 1389

انگليسي

[9]Measuring Overall Craft Effectiveness (OCE)”Raloh W.”The maintenance Exellence Institue”

[10]2007 TPM Award Application Outline ” This Application Outline is valid for regions outside of Japan for 2007 TPM Awards only.

TPM and TPM logo are registered trademarks of Japan Institute of Plant Maintenance”

[11]AN INTRODUCTION TO PREDICTIVE MAINTENANCE Second Edition R. Keith Mobley 2002, Elsevier Science (USA). All rights reserved

[12]www.ipme.tk

[13]www.plant-maintenance.com

[14]www.OEE

لینک کوتاه :