ایمنی صنعتی

در محيط هاي صنعتي با وجود ماشين آلات و ابزار فراوان، غالبا كارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند، با پيشرفت فن آوري و افزايش كاربرد ماشين آلات در توليد نيز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در اين گونه محيطها فزوني مي گيرد. ايمني صنعتي علمي است كه در پيشگيري از بروز حوادث در محيط كار به ياري انسان مي شتابد و همواره در راستاي حفاظت و حراست از نيروي كار و سرمايه گام بر مي دارد.

تعاريف و محتوا
اصولا” ايمني صنعتي رشته اي است گسترده كه به مجموعه تدابير، اصول و مقرراتي گفته مي شود كه با به كارگرفتن آنها مي توان نيروي انساني و سرمايه را در برابر خطرات گوناگون در محيطهاي صنعتي به گونه اي مؤثر و كارا نگه داري كرد و به اين وسيله يك محيط كار بي خطر و سالم براي افزايش كارايي كاركنان بوجود آورد.

ايمني
تعريف ايمني عبارت است از ميزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard ) كه در تعريف علمي ايمني آمده است، در واقع شرايطي است كه داراي پتانسيل رساندن آسيب به كاركنان، تجهيزات و ساختمانها، از بين بردن مواد يا كاهش كارايي در اجراي يك وظيفه از پيش تعيين شده مي باشد.
هنگامي كه ( Hazard ) وجود دارد امكان وقوع اثرات منفي ياد شده وجود خواهد داشت.
كلمه ( Danger ) گوياي قرارگرفتن در معرض يك (Hazard ) است، يه اين ترتيب ايمني متضاد (Danger ) بوده است، و در صدد حذف خطرات بالفعل موجود در محيط كار مي باشد.
ايمني به طور صد در صد و متعلق وجود ندارد و عملا هم هيچگاه حاصل نخواهد شد از اينروست كه گفته مي شود ايمني حفاظت نسبي در برابر خطرات است.

منظور از ايمن و غير ايمن چيست؟
يك مكان، يك كار معين و يا يك دستگاه زماني ايمن انگاشته مي شود كه احتمال خطر مرگ، مجروح شدن و يا ابتلا به بيماري براي كسانيكه در آنجا بوده يا با آن دستگاه كار مي كنند در حد قابل قبول پايين باشد. به طور كلي، ميتوان چنين گفت كه ميزان خطر قابل قبول با پايين آمدن سطح ايمني، افزايش و با افزايش سطح ايمني كاهش مي يابد. در واقع بهداست حرفه اي بيماريها را كاهش مي دهد و ايمني صنعتي به كاهش تمام خطرات مي پردازد.

مهندسي ايمني صنعتي:
با توجه به تعريف ايمني، مهندسي ايمني عبارت است از ” مقررات يا نظامي كه براي كاهش وقوع حوادث از طريق حذف يا كنترل خطرات بكار مي روند ) در مهندسي ايمني صنعتي مسائلي كه ايمن كردن محيط كار مورد توجه قرار مي گيرند عبارتند از: الف- پيشگيري از حوادث ب- عوامل انساني ج- طراحي و جا نمايي دستگاهها و تجهيزات د – مديريت و راهبري ايمني ه – آموزش و – بازرسي
حيطه فعاليت مهندسي ايمني امروزه گسترده تر شده است و به شاخه ها و گرايشهاي گوناگون دانشگاهي گسترش يافته است كه عبارت است از : 1- مديريت خطر 2- پيشگيري از خطرات 3- مهندسي آتش سوزي 4- كنترل خطر

مديريت و راهبري ايمني
مديريت، مسئول ايمني و بهداشت كاركنان است، همانگونه كه يك مدير براي بهره وري وسود آوري مسئوليتي سنگين دارد، در مورد ايمني و بهداشت نيز چنين وضعيتي صادق است توليد از دست رفته ممكن است از طريق بهبود مديريت مجددا بدست آيد. اما هيچ راهي براي جبران تلفات انساني كه در نتيجه بروز حوادث حاصل مي شود، وجود ندارد. اين نكته مورد توافق متخصصان علم مديريت است كه تنها 15 درصد از مشكلات سازمان يا كارخانه ممكن است بوسيله كاركنان حل و كنترل شود، در صورتيكه 85 درصد اين مشكلات را مي توان از طريق مديريت مهار كرد.
عوامل اصلي در مديريت ايمني عبارتند از : 1- برنامه ريزي ايمني 2- سازماندهي ايمني و فعاليت هاي آن3- هدايت برنامه هاي ايمني 4- كنترل عملكرد ها و نتايج حاصله

بهداشت و ايمني
بهداشت به معناي مصون داشتن كاركنان از بيماري و سالم نگهداشتن وضعيت جسماني و رواني آنهاست ايمني به معناي محافظت كردن كاركنان از آسيبهاي مربوط به حواد كاري است. اين عوامل حائز اهيمت است، زيرا كاركناني كه از سلامتي برخوردارند و در محيطي ايمن كار مي كنند ثمر بخش ترند. به اين دليل مديران آينده نگر، حامي برنامه هاي پيشرفت بهداشت و ايمني هستند. امروزه به دليل ملاحظات قانوني تمام سازمانها موظف به مراقبت بهداشت و ايمني كاركنان خود هستند.

ايمني در افزايش بهره وري
لازم به ذكر است كه اصول ايمني و بهداشت حرفه اي نيز علاوه بر اثرات غير مستقيم بر بهره وري و بازده اقتصادي واحدهاي صنعتي، بطور مستقيم بر اين موارد تأثير دارد.
بطور كلي خسارات مالي يا جاني، عواقب و پيامدهاي منفي تمامي حوادث صنعتي را تشكيل مي دهند.
بنابراين وقوع حوادث يا سبب آسيب ديدن دستگاهها و تجهيزات مواد خام، مصولات يا محيط كار ميشود و يا صدمات غير قابل جبران جسمي و جاني را به همراه خواهد داشت.
مزاياي توجه به رعايت اصول ايمني و بهداشت حرفه اي به شرح زير است:
براي كارگر:
1- افزايش روحيه 2- كاهش فشار كار 3- كاهش جراحات و صدمات 4- كاهش حوادث 5- افزايش راحتي 6- افزايش حفظ رفاه و سلامتي 7- افزايش سطح بهداشت كار
براي كارفرما :
1- كاهش حوادث 2- افزايش كيفيت محصول 3- افزايش كارايي كاركنان 4- كاهش خطاها 5- كاهش مخارج درماني كارگران 6- استفاده بهتر از نيروي انساني 7- كاهش مخارج توليد.

حفاظت و ايمني
وظيفه مديريت در امر حفاظت و ايمني در محيط كار چيست؟
لازم است مديران و كارفرمايان به اهميت و ارزش حفاظت صنعتي پي ببرند. بايد از زيانهاي مادي ناشي از حوادث صنعتي (اعم از مستقيم و غير مستقيم) آگاهي داشته باشند مضافا” از همه مهمتر به ارزش و منزلت عامل انساني و سلامت او توجه كند. لازم است مديريت بر تمام كاركنان و محيط كار تأثير داشته باشد وعوامل ايمني محيط را كه در كم كردن حوادث مؤثرند به نحو مطلوب بشناسند و كوشش و توان خود را در حفظ و سلامت كاركنان و ماشين آلات به نحو مطلوب مصرف كند.

ايمني محيط كار
ايمني شرايطي است كه منابع انساني را از عوامل مضري كه مي تواند سلامتي آنان را به خطر اندازد، مصون مي دارد مسئوليت عمده ايمن سازي محيط كار به عهده مديران سطوح بالاي سازمان بويژه مديران پرسنلي است. البته اهميت همكاري كليه كاركنان را در محيط امن نمي توان ناديده گرفت. به عبارت ديگر ايمني كار عبارت است از : فراهم آوردن موجباتي كه از بيماريها و حوادث ناشي از كارهاي صنعتي جلوگيري مي كند. يعني هر چه تعداد حوادث ناشي از كار كمتر باشد مي توان گفت كه ايمني بيشتري در محيط كار وجود دارد.

حوادث ناشي از كار
هر سال ميليونها حادثه ناشي از كار در دنيا اتفاق مي افند. برخي از اين حوادث باعث مرگ و برخي ديگر موجب از كار افتادگي موقت مي شوند كه ممكن است ماهها دوام يابد. حوادث ناشي از كار سبب ناراحتي افراد بشر و زيانهاي اقتصاد مي گردند. و جامعه متحمل خسارات فراوان مي شود. به همين جهت جلوگيري از آنها وظيفه اي مهم و اساسي است.
الف- تعريف حادثه:
آنچه انسان را ناخواسته از مسير زندگي طبيعي منحرف ساخته و براي او ناراحتي جسمي و رواني و يا خسارات مالي ايجاد نمايد، حادثه ناميده مي شود. در دايره المعارف سازمان بين المللي كار ، حادثه چنين تعريف شده است: حادثه عبارت است از يك اتفاق پيش بيني نشده و خارج از انتظار كه سبب صدمه و آسيب گردد. تعريف حادثه ناشي از كار عبارت است از حادثه اي كه در حين انجام كار و به سبب آن براي بيمه شده اتفاق مي افتد. مقصود از حين انجام كار تمامي اوقاتي است كه بيمه شده در كارگاه، مؤسسات وابسته، ساختمانها و محوطه آن مشغول كار باشد، يا بدستور كارفرما در خارج از محوطه كارگاه مأمور انجام كاري مي شود. ضمنا” تمام اوقات رفت و آمد بيمه شده از منزل به كارگاه و بالعكس جزء اوقات كار محسوب مي شود.

دلايل ايجاد حوادث
حوادث معمولا نتيجه شرايط و يا عمليات نامطمئن و نا ايمن است شرايط نا ايمن شامل استفاده از تجهيزات بد طراحي شده و غير مجهز، محيط پر خطر به عنوان نمونه، ليز بودن زمين بدليل ريختن آب، يا ابزار و تجهيزات قديمي و مستهلك است. عمليات نامطمئن و نا ايمن است از سوي كاركنان و بدليل استفاده نامناسب از ابزار و تجهيزات است. بايد توجه داشت كه تمام عمليات غير ايمن منتهي به حادثه در محيط كار نمي شود و تمام حوادث به آسيب و صدمه ختم نخواهد شد بسياري از مسئولين رسيدگي و بررسي حوادث معتقدند كه اكثر حوادث در نتيجه خطاي انسانها بوجود مي آيند. البته حوادثي نيز بدليل نقص ابزار و تجهيزات يا محيط كاري نا ايمن رخ داده است. اما در بيشتر موارد به مزاياي ايمني ابزار و تجهيزات و محيط مطمئن از سوي كاركنان توجهي نشده، يا توصيه هاي ايمني و احتياط هاي لازم ناديده گرفته شده اند.
ب- انواع روش طبقه بندي حوادث :
حوادث ناشي از كار را مي توان به روشهاي گوناگوني طبقه بندي نمود: حوادث بر حسب افراد بوجود آورنده طبقه بندي مي گردند، مانند: مدير ، استاد كار و كارگر
2- حوادث را بر حسب علل آنها طبقه بندي مي نمايند. مانند: ماشين آلات ترابري ، انفجار و آتش سوزي و مواد سمي

3- حوادث را بر حسب كيفيت عملي كه باعث حادثه گرديده، طبقه بندي مي كنند، مانند: برداشتن حفاظ از روي دستگاه، عدم احتياط لازم هنگام كار و راه اندازي دستگاه بدون اجازه.
4- حوادث را بر اساس شرائط محيط بوجود آورنده طبقه بندي مي كنند، مانند: عدم روشنايي كافي، تهويه نامناسب، سر و صدا در محيط كار
ج- روشهاي پيشگيري از حوادث :
1- وضع مقررات قانوني 2- تعيين اصول و ميزانها 3- بازرسي 4- تحقيقات فني 5- تحقيقات پزشكي 6- تحقيقات روانشناسي 7- تحقيقات كاري 8- آموزش 9- راهنمايي و تشويق 10- مزاياي مالي 11- تشكيل كميته حفاظت و بهداشت كار در كارگاه

منبع : خبرنامه انجمن هندسی صنایع ایران شماره 57