به‌عنوان یک کارآفرین، کاملاً ممکن است که تا مدت‌ها ناچار باشید بسیاری از فعالیت‌های غیرفنی شرکت یا استارتاپ‌تان را خودتان انجام دهید. منظور از این فعالیت‌های غیرفنی، الزاماً کارهای اداری یا نظیر آن نیست. حتی ممکن است ناچار به انجام فعالیت‌هایی شوید که در نوع خودشان، بسیار هم «فنی»اند؛ فعالیت‌های حقوقی یا بررسی و تنظیم قرارداد، […]
به‌عنوان یک کارآفرین، کاملاً ممکن است که تا مدت‌ها ناچار باشید بسیاری از فعالیت‌های غیرفنی شرکت یا استارتاپ‌تان را خودتان انجام دهید. منظور از این فعالیت‌های غیرفنی، الزاماً کارهای اداری یا نظیر آن نیست. حتی ممکن است ناچار به انجام فعالیت‌هایی شوید که در نوع خودشان، بسیار هم «فنی»اند؛ فعالیت‌های حقوقی یا بررسی و تنظیم قرارداد، احتمالاً یکی از مهم‌ترین، فنی (به معنای تخصصی) ترین و مهجور مانده‌ترین فعالیت‌هایی هستند که یک کارآفرین، ممکن است تا مدت‌ها خودش مسئولیت آن را برعهده داشته باشد.
واقعیت آن است که ممکن است تا مدت‌ها پولی برای پرداخت به وکیل برای بررسی و تنظیم قرارداد نداشته باشید. در عین حال، بررسی یا تنظیم یک قرارداد، یکی از محتمل‌ترین اتفاق‌هایی است که ممکن است حتی در روزهای اولیه‌ی زندگی کارآفرینی شما رخ دهد. بخاطر همین بد نیست چند نکته برای بررسی و تنظیم قرارداد (از دید یک غیر حقوق‌دان) را با هم مرور کنیم.
اول. تا وقتی متوجه چیزی نشده‌اید، آن را امضا نکنید!
متن بسیاری از قراردادها، دارای عباراتی اغلب عربی است که معنای حقوقی خاص خود را دارند. هرکدام از این عبارات در کتاب‌های قانون به‌صورت مفصل تعریف شده‌اند و آمدن آنها در قرارداد، ممکن است باعث تعهداتی برای شما شده یا اختیاراتی را برای طرف مقابل ایجاد کرده باشد.
مثلاً به این عبارت توجه کنید: «طرف اول، با امضای این قرارداد حق خیار غبن را از خود ساقط نمود». طرف اول با امضای قراردادی که دارای این بند است، تأیید می‌کند که اگر روزگاری متوجه شد که مال خود را به بهایی کمتر از بهای واقعی آن فروخته یا کالایی را با بهایی بیشتر از بهای واقعی خریداری کرده است، حق اعتراض ندارد. آیا با این موضوع مشکلی ندارید؟ ایرادی ندارد؛ منتها پیشنهاد می‌کنم به جای استفاده از چنین عبارت‌هایی، توصیف و تشریح آنها را بنویسید؛ طوری که یک غیر حقوق‌دان (از جمله خودتان) کاملاً متوجه آنها شود.
دوم. قرارداد را برای زمان دعوا می‌نویسند!
قرارداد عمدتاً زمانی به کار می‌آید که طرفین درباره‌ی قسمتی از قرارداد با هم اختلاف پیدا کنند. در این زمان، به قرارداد مراجعه می‌کنند تا بدانند پیش از شروع کار، درباره‌ی چه چیزی توافق کرده‌اند. بخاطر همین بهتر است حتی کوچک‌ترین احتمالات هم در قرارداد تعیین تکلیف شوند: احتمال رخ دادن اتفاق‌هایی که ممکن است زیاد یا کم، باعث بروز اختلاف در اجرای قرارداد شده و شاید کل آن را با خطر مواجه کنند.
از سوی دیگر، طرفین قرارداد معمولاً به‌صورت شفاهی توافق‌هایی می‌کنند که آنها هم باید در قرارداد ذکر شوند. جدا از احتمال فراموش کردن بخش‌هایی از این تعهدات شفاهی، تا وقتی کسی ریگی به کفش نداشته باشد، با ذکر تعهدات شفاهی‌اش در قرارداد هم مخالفت نخواهد کرد! البته این نکته قابل درک است که در بعضی موارد، یکی از طرفین به علتی حاضر به ذکر یک تعهد یا نکته در متن اصلی قرارداد نشود. برای حل این مسأله، از «الحاقیه قرارداد» استفاده کنید: یک قرارداد کوچک و کوتاه که به قرارداد اصلی اشاره کرده و بخش‌هایی از آن را تغییر می‌دهد.
سوم. برای همه چیز حد زمانی در نظر بگیرید!
در قرارداد توافق کرده‌اید که اگر در تفسیر بخش‌هایی از قرارداد دچار اختلاف شدید، یک هیأت سه نفره به موضوع مورد اختلاف رسیدگی می‌کند؟ راه‌حل بسیار خوبی است! اما این هیأت قرار است رسیدگی به این اختلاف را تا چه زمانی ادامه دهد؟ گاهی اوقات «تلف شدن» زمان، به نفع یک طرف و کاملاً به زیان طرف دیگر است.
چه در این مورد و چه در موارد دیگر، برای هرچیزی که می‌توانید زمان تعیین کنید. البته راه‌کار تمدید زمان را هم بهتر است فراموش نکنید. به‌طور خاص به زمان‌های مرتبط با حساب و کتاب‌های مالی و جریمه‌های مرتبط با آن توجه داشته باشید.
چهارم. قرارداد، یک معامله‌ی دو طرفه است!
قرارداد در عمل یعنی من چیزی می‌دهم و چیزی می‌گیرم. قاعدتاً دو طرف برای ورود به یک قرارداد، منافعی دارند و راستش بی‌معنی است که یک طرف صرفاً دهنده و یک طرف صرفاً گیرنده باشد. از طرف دیگر هر دو طرف برای اجرای قرارداد باید اختیاراتی داشته باشند. به همین خاطر، باید ماده‌هایی با عنوان «تعهدات و اختیارات» برای هریک از طرفین پیش‌بینی و مکتوب شود. تعهدات و اختیارات طرفین، باید با هم تناسب داشته باشند؛ مثلاً اگر من تعهد به تأمین دانش فنی برای موضوعی دارم، طرف دیگر باید هزینه‌ی آن را پرداخت کند یا یکی از محصولاتش را با تخفیف عمده در اختیار من قرار دهد.
چهارم. حواس‌تان به حساس‌ترین بخش‌های یک قرارداد باشد!
از دید بسیاری از افراد، حساس‌ترین بخش یک قرارداد «مبلغ» آن است. هرچند این موضوع در بسیاری از قراردادها درست است، اما در بسیاری دیگر هم واقعاً این طور نیست. نه الزاماً به ترتیب، اما حساس‌ترین بخش‌های یک قرارداد می‌توانند این موارد هم باشند:
۱٫ تعهدات و اختیارات:
– هزینه‌های توسعه، پشتیبانی یا بازاریابی را چه کسی پرداخت می‌کند؟
– مالکیت مادی و معنوی کالا یا خدمت موضوع مورد قرارداد متعلق به کدامیک از طرفین قرارداد است؟ اگر اطلاعات یا حتی دامین خاصی برای موضوع مورد قرارداد خریداری می‌شود، پس از پایان قرارداد سرنوشت آن چه خواهد بود؟
– قیمت‌گذاری کالا یا خدمت (بسته به مورد) با چه مکانیزمی انجام خواهد شد؟
۲٫ فسخ قرارداد:
– با چه شرایطی و کدامیک از طرف‌های قراداد می‌تواند قرارداد را فسخ کند؟
– در صورت فسخ قرارداد، چه مزایا یا جرایمی برای هریک از طرفین در نظر گرفته خواهد شد؟
– موافقت‌نامه‌ی سطح خدمات (SLA)
– تعهدات هریک از طرفین، باید در چه سطحی اجرا شود تا «قابل قبول» تلقی شود؟
– آیا عدم رعایت سطح خدمات دارای جریمه است؟ چقدر؟ (فراموش نکنیم که پرداخت به موقع هزینه‌های یک طرف از سوی طرف دیگر، می‌تواند به‌عنوان سطح خدمات آن طرف تلقی شود)
۳٫ رفع اختلاف:
– روش رفع اختلاف چیست؟ آیا طرفین بلافاصله پس از بروز اختلاف به دادگاه مراجعه می‌کنند؟
– چه مرجع دیگری جز دادگاه‌های رسمی برای رفع اختلاف‌های جزئی وجود دارد؟
۴٫ سایر موارد
– پروتکل حفاظت از اطلاعات و داده‌های هریک از طرفین چیست؟
– آیا لازم است یک موافقت‌نامه‌ی عدم افشای اطلاعات (NDA) به‌صورت جداگانه امضا شود؟
– اگر اطلاعات یا داده‌های یکی از طرفین افشا شود، روش اثبات آن چیست و چه روشی برای اعمال جریمه بر آن وجود دارد؟
– با چه شرایطی می‌توان در متن قرارداد تغییر ایجاد کرد؟
– روش ارسال مکاتبات چیست؟ آیا ایمیل برای ارسال مکاتبات یا ابلاغیه‌ها رسمیت دارد؟ آیا پس از ارسال ایمیل، باید دریافت آن توسط گیرنده تأیید شود تا «دریافت شده» تلقی شود؟ آیا ارسال فایل‌ها با استفاده از پلتفرم‌هایی مانند تلگرام قابل قبول است؟ (این مورد را به‌طور خاص جدی بگیرید؛ این موارد ممکن است باعث اختلاف‌های جدی در قراردادها شود!)
پنجم. پیوست‌های قرارداد را جدی بگیرید!
اگر حدس می‌زنید ممکن است بعدها یا حتی حین انجام مذاکرات قراردادی، بخش‌هایی از قرارداد تغییر کنند، بد نیست آنها را در پیوست بیاورید و هرجا لازم بود، در متن قرارداد به پیوست‌ها مراجعه کنید. خود من معمولاً از چهار پیوست در قراردادهایی که با آنها سر و کار دارم استفاده می‌کنم:
– پیوست مبلغ قرارداد و حق‌السهم طرفین
– پیوست مشخصات کالا یا خدمت موضوع مورد قرارداد
– پیوست موافقت‌نامه‌ی سطح خدمات (SLA)
– پیوست جرایم نقض SLA
این کار به من این امکان را می‌دهد که در صورت لزوم تغییر در یک عدد یا ویژگی در یک پیوست، لزومی به جستجو و تغییر آن در کل قرارداد نداشته باشم.
ششم. اطلاعات حقوقی‌تان را بالا ببرید!
اگر ماهانه لازم است بیش از یک قرارداد را بررسی یا تنظیم کنید، لازم است اطلاعات حقوقی‌تان را بالا ببرید. مثلاً در مورد قراردادهای صنعت فناوری اطلاعات، قانون تجارت الکترونیکی را بخوانید و کتاب «حقوق تجارت الکترونیکی» را مطالعه کنید. در سایر موارد هم مناسب است حتماً به «قانون تجارت» مسلط باشید.
هرچند در مسیر کارآفرینی‌تان به جایی خواهید رسید که از مشورت یک مشاور حقوقی یا وکیل استفاده کنید، اما دانستن این اطلاعات، چه از وکیل استفاده کنید و چه نه، به شما کمک زیادی خواهد کرد.
