شاید تصور خیلی از افراد از بزرگترین صنعت، چیز غیر از مقوله بهداشت و درمان باشد اما باور کنید یا نه، نظام سلامت در دنیا یک صنعت بسیار پرهزینه – به تعبیری پر هزینه ترین صنعت – و از نظر منابع انسانی یکی از غنی ترین آنها می باشد. نگاهی گذار به تولید ناخالص ملی […]
شاید تصور خیلی از افراد از بزرگترین صنعت، چیز غیر از مقوله بهداشت و درمان باشد اما باور کنید یا نه، نظام سلامت در دنیا یک صنعت بسیار پرهزینه – به تعبیری پر هزینه ترین صنعت – و از نظر منابع انسانی یکی از غنی ترین آنها می باشد.
نگاهی گذار به تولید ناخالص ملی کشور ها حاکی از تخصیص به طور متوسط ۹٫۵ درصدی تولید ناخالص ملی کشور ها به مقوله بهداشت و سلامت است. این رقم برای ایالات متحده آمریکا چیزی حدود ۱۷٫۷ درصد است که بالاترین نرخ را در میان تمام کشور های دنیا داراست.
برای کشور خودمان نیز، سهم بهداشت و درمان از تولید ناخالص ملی ۶٫۵ درصد می باشد که قرار است در برنامه ششم توسعه به ۸٫۵ درصد افزایش پیدا کند
به اذعان یکی از بزرگترین تئوریسین های استراتژی دنیا، مایکل پورتر، صنعت بهداشت و درمان به دلیل وجود ذینفعانی که تضاد منافع بسیار شدیدی دارند و نیز به دلیل سروکار داشتن با خیل عظیم توده مردم پیچیده ترین سیستم اجتماعی در میان سایر سیستم ها می باشد.
همه این آمار و ارقام یک حقیقت بسیار مهم را آشکار می کند: مقوله سلامت در دنیا یک امر مهم و حیاتی و در واقع یک دغدغه ی اساسی از نوع بودن یا نبودن بشر است و نه صرفا یک دعوای کسب وکاری میان صاحب سرمایه و صاحب نیروی کار.
همین دلیل کافی است که سازمان های مهم جهانی با صرف هزینه های گزاف، مقوله سلامت در دنیا را پایش و گزارش دهی کنند، همین دلیل کافی است که ایالات متحده بودجه ۲٫۲ تریلیون دلاری برای صنعت بهداشت و درمان خود کنار بگذارد، همین دلیل کافی است تا بزرگترین صنعت دنیا بر محور انسان و سالم بودن او شکل بگیرد.
اما بزرگترین صنعت به خودی خود افتخار نیست که اتفاقا مایه ضعف و ناتوانی این سیستم نیز هست.
بزرگترین بودن به دلیل حجم گردش مالی وحشتناک موجود در این صنعت می باشد نه بر اساس میزان ارزش تولید شده برای فرد و یا جامعه!
با این علم، یک سوال اساسی به وجود می آید: آیا همه این هزینه ها برای انسان و جامعه مفید و ارزش آفرین است؟
پاسخ کوتاه این است: نه!
اما پاسخ مشروح اینکه این نظام نه تنها ارزش آفرین نیست بلکه غرق در هزینه های اضافی و در یک کلام سو مدیریت و سو مهندسی است.
به طور مثال پیش بینی شده از سهم ۲٫۲ تریلیون دلاری ایالات متحده آمریکا در حوزه بهداشت و درمان، ۷۵۰ میلیارد دلار آن اتلاف هایی از قبیل خدمات غیر ضروری، خدمات ناکافی، خدمات نادرست و اشتباه، آسیب های پزشکی، دوباره کاری ها، تقلب ها و … می باشد. یعنی چیزی حدود ۳۵ درصد از خدمات حوزه بهداشت و درمان ضایعات محض هستند. در تحلیلی دیگر توسط یک موسسه آمریکایی، رقم ضایعات ۱٫۲ تریلیون دلاری برای این اتلاف ها و ضایعات پیش بینی شده است یعنی نیمی از خدمات اتلاف خالص و قابل حذف…
در کنار این موارد، اشتباهات و خطاهای پزشکی یک بحران بزرگ حتی در کشور های پیشرفته می باشد به طوری که سالانه به طور متوسط ۹۸ هزار نفر در ایالات متحده آمریکا جان خود را بر اثر این اشتباهات از دست می دهند و چیزی حدود ۴۴۰ هزار نفر آسیب های قابل توجه از این خدمات درمانی متحمل می شوند. آسیب هایی که با درک ماهیت ذاتی سیستم های سلامت یک مورد آن نیز غیر قابل پذیرش است.
توجه به مقوله کیفیت خدمات، دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی و درمانی و ارائه درست و به موقع خدمات (Health Delivery) چالش های اساسی دیگر این نظام پیچیده اجتماعی هستند.
شاید همین حجم عظیم اتلاف منابع در کشور های پیشرفته آنها را از خواب زمستانی خود بیدار کرد و تمایل ولع گونه ای آنها برای جذب هرچه بیشتر منابع دولتی را با تلاش برای اصلاح و جراحی سیستم ضعیف و ناکارآمد مدیریتی نظام سلامت جایگزین ساخت. تلاشی که از اواخر دهه ۸۰ میلادی رنگ و بوی جدی تری گرفته و تاکنون نیز ادامه دارد.
چالشی سخت برای دولت ها و تولیت های نظام سلامت در کشور ها آغاز شده است. سخت و پیچیده بودن این تغییر و اصلاح زمانی آشکار می شود که بدانیم در ۳۰ سال گذشته هیچ کشوری در دنیا نتوانسته هزینه های سیستم سلامت خود را کاهش دهد. همه دولت ها به نیکی می دانند که اگر نتوانند راهکار جدید و متفاوتی برای این مشکل بزرگ پیدا نکنند، دیر و یا زود از فشار سنگین هزینه های این سیستم پیچیده از پای در خواهند آمد.
همین شناختن مشکل و گلوگاه، نصف راه حل است که دولت های کشور های پیشرفته آن را شناخته و در پی درمانش برآمده اند. دردی که می دانند راه حلی جز رویکرد های نظام مند و کارای مدیریتی و مهندسی چاره ی دیگری نخواهد داشت.
در دو دهه اخیر تلاش های بسیاری برای مهار این غول بی شاخ و دم اقتصادی از مجامع دانشگاهی گرفته تا متخصصین کسب وکار، صورت گرفته است تا بلکه بتوانند راهکاری درست و منطقی برای حل این معضل پیدا کنند.
تاسیس رشته مهندسی سیستم های سلامت یکی از این اقدامات اثر بخش بوده که امتحان خود را در کشور های پیشرفته از جمله آمریکا به خوبی پس داده و می دهد. صرفه جویی های میلیون دلاری و بعضا میلیارد دلاری ناشی از اجرای پروژه های بهبود سیستم های بیمارستانی و غیر بیمارستانی، این مهندسان را به یکی از پرکار ترین مهندس های آمریکا بدل کرده است. جالب است که بدانید دومین زمینه کاری برای مهندسان صنایع در آمریکا، حوزه بهداشت و درمان است و قطعا با مشاهده نتایج حاصل از اقدامات این مهم رو به افزایش خواهد بود.
در ایران نیز با شروع طرح بزرگ تحول نظام سلامت و آشکار گشتن بیش از پیش مشکلات نظام فرسوده سلامت در ایران، بازار کار مناسبی برای ورود مهندس های صنایع به این مقوله و حل نظام مند این مشکلات به وجود آمده است. چالش هایی از جنس مدیریتی مخصوصا چالش های مالی از نوع اعتبار و چالش های بیمه و … که در صورت توجه و اهتمام مهندس های صنایع راه حل های قابل اجرا و کارایی برای خروج این طرح تحول و نظام سلامت از باتلاق ضرر دهی و هزینه های بسیار بالا، می توان پیشنهاد نمود.
اما چالش اساسی برای خود مهندسان صنایع در درجه اول شناساندن قابلیت های خود به متخصصین و دست اندر کاران امر است.
برای حل این چالش گروهی از دانشجویان رشته مهندسی سیستم های سلامت دانشگاه صنعتی امیرکبیر با همکاری و همفکری اساتید خود، وبسایتی تحت عنوان« مرجع مهندسی سیستم های سلامت» راه اندازی کرده اند تا زمینه را برای آشنایی بیشتر دیگر متخصصین با قابلیت های منحصر به فرد مهندسان صنایع برای حل چالش های نظام سلامت ایران را فراهم کنند.
وبسایت مرجع مهندسی سیستم های سلامت ایران
به امید روزی که هیچ مریضی در ایران، دردی جز بیماری خود نداشته باشد.
