یادگیری‏ زدایی مشکل اصلی یادگیری سازمانی / سید ساجد متولیان

　مشکل اصلی از آنجا ناشی می‏شود که اکثر این شرکت‌ها روی موضوع نادرستی تمرکز کرده‏اند. مشکل اصلی «یاد گرفتن» نیست، بلکه «یادگیری‏زدایی» (Unlearning) است. می‏توان گفت در بسیاری از جنبه‏های کسب‏وکار، از استراتژی و بازاریابی گرفته تا سازمان‏دهی و رهبری، ما عموما از مدل‏های ذهنی استفاده می‏کنیم که تاریخ مصرف‏شان گذشته است. برای آنکه بتوانیم منطق جدید ارزش‏آفرینی در کسب‏وکار را درک کنیم، ضروری است که دانسته‏های قبلی را کنار بگذاریم.یادگیری‏زدایی به معنای فراموش کردن نیست، بلکه به معنای توانایی انتخاب یک مدل ذهنی یا گفتمان جایگزین است. وقتی چیز جدیدی را یاد می‏گیریم، مهارت‏ها یا دانش جدیدی را به آنچه قبلا می‏دانستیم می‏افزاییم. وقتی یادگیری‏زدایی انجام می‏دهیم، مدل‏های ذهنی قدیمی را کنار می‏گذاریم تا بتوانیم یک مدل ذهنی متفاوت انتخاب کنیم.

در حوزه استراتژی، مدل پنج نیرویی مایکل پورتر در ذهن نسل ما باقی مانده است. در این مدل، مزیت رقابتی به چهار طریق به دست می‏آید: کم کردن هزینه‏ها، بالا بردن قیمت‏ها، نگه داشتن مشتریان و جلوگیری از ورود رقبا. از دیدگاه پورتر: «جوهره استراتژی آن است که برای چیزی که در حال تلاش برای رسیدن به آن هستید، محدودیت تعیین کنید.»اما در یک اقتصاد شبکه‏ای، موضوعاتی همچون ماهیت استراتژی، ارزش‏آفرینی و مزیت رقابتی دستخوش تغییرات گسترده‏ای شده است. شرکت‌هایی نظیر گوگل، اوبر، Airbnb و فیس‌بوک، به جای اعمال محدودیت به دنبال حذف محدودیت‏ها هستند. آنها به چیزی فراتر از کنترل کردن مجرای انتقال محصول می‏اندیشند و در عوض به دنبال ایجاد پلت‌فرم‏هایی هستند که بتوانند دیگران را قادر به ارزش‏آفرینی کنند.

نمی‏توان گفت مدل پورتر کاملا منسوخ و بلااستفاده شده است. اما بی‏شک می‏توان گفت با توجه به شرایط امروزی کسب‏وکارها، دارای نواقصی است. برای اینکه بتوان به چنین مدلی به عنوان یکی از گزینه‏های محتمل و نه یگانه حقیقت موجود نگریست، نیاز به مهارت یادگیری‏زدایی داریم. در حوزه بازاریابی، تفکر ما تحت تاثیر مدل‏های ذهنی برآمده از ارتباطات انبوه (Mass communication) قرار گرفته است. دنیا به مکانی برای ارتباط همه با همه (many-to-many) تبدیل شده است. اما ما هنوز با مدل ذهنی قدیمی یکی با همه (one-to-many) پیش می‏رویم، هر چیزی را خطی و تقابلی می‏بینیم و بازار را به بخش‏های منفک از هم تقسیم می‏کنیم، غافل از آنکه آدم‏های امروزی چندبعدی هستند. با مشتریان مانند مصرف‏کنندگان برخورد می‏کنیم، حتی وقتی آنها می‏خواهند هم‏آفرین
(Co-creator) باشند. خریداران هدف را مشخص می‏کنیم و برایشان کمپین راه می‏اندازیم تا پیام‏هایی را از طریق کانال‏های ارتباطی به آنها ارسال کنیم، درحالی‌که درگیری واقعی زمانی اتفاق می‏افتد که تجارب مشترک شکل گرفته باشد. می‏خواهیم در فرآیند خرید محصول یا خدمت، افراد را از یک مسیر ثابت به پیش ببریم، درحالی‌که سفر مشتری، ماهیتی غیرخطی دارد. ما نیاز داریم مفاهیم مربوط به مدل‏های بازاریابی دافعه‏ای (Push Marketing) که قبلا آموخته‏ایم را از ذهن‏مان بزداییم و به دنبال مدل‏های جایگزین باشیم. برای مثال، به جای آنکه بخواهیم مشتریان را مترادف با مصرف‏کنندگان در نظر بگیریم، باید تلاش کنیم با آنها در قالب نقش‏های اجتماعی گوناگون ارتباط برقرار کنیم. به جای ارائه یک ارزش پیشنهادی به مخاطبان، می‏توانیم به دنبال دستیابی به یک هدف مشترک با آنها باشیم.

در عصر طراحی سازمانی کنونی شاهد تغییر سلسله‏مراتب‏های رسمی به شبکه‏های سیال هستیم، اما این خود نیاز به حجم قابل‌توجهی از یادگیری‏زدایی دارد. غرایزمان به ما می‏گوید به مفهوم سازمان به عنوان یک چارت سازمانی فکر کنیم و به‌طور خودکار تصمیم‏گیری را به رئیس بخش تفویض می‏کنیم. اغلب می‏شنوم که مدیران راجع به اینکه بیشتر «شبکه‏ای» باشند صحبت می‏کنند، اما در واقع منظورشان همکاری بین گروه‌های درون‏سازمانی است. برای اینکه واقعا بتوانید یک سازمان شبکه‏ای باشید، به اصول تصمیم‏گیری نیاز دارید که بتواند همزمان نظم و آزادی عمل ایجاد کند، اما این خود به یادگیری‏زدایی در حوزه‏های مدیریت، رهبری و حکمرانی نیاز دارد.

فرآیند یادگیری‏زدایی دارای سه بخش است:

۱) ابتدا باید این واقعیت را بپذیرید که مدل ذهنی قدیمی دیگر فاقد موضوعیت و کارآیی است: این اتفاقی چالش‏برانگیز است، زیرا ما معمولا نسبت به مدل‏های ذهنی‏مان ناآگاه هستیم. از طرفی از اینکه بپذیریم مدل‏های فعلی در حال منقضی شدن هستند واهمه داریم. ما شهرت و اعتبار شغلی‏مان را بر پایه تسلط در اجرای مدل‏های قدیمی به دست آورده‏ایم. رها کردن آنها برای‏مان مفهومی مانند از دست دادن جایگاه، اعتبار و از خودبیگانگی دارد.

۲) باید مدل جدیدی که بهتر بتواند ما را به اهداف‏مان برساند بیابیم یا خلق کنیم: شاید در ابتدا بخواهید به مدل جدید از دریچه همان مدل قدیمی بنگرید. برای مثال، بسیاری از شرکت‌ها در استفاده از شبکه‏های اجتماعی ناکارآمد عمل می‏کنند، زیرا صرفا به آنها به چشم یک کانال ارتباطی برای ارسال پیام می‏نگرند و تغییر مدل ذهنی از «یکی به همه» به «همه به همه» در آنها اتفاق نیفتاده است.

۳) در آخر نیاز دارید که عادت مربوط به مدل ذهنی جدید را تثبیت کنید: این فرآیند تفاوتی با خلق یک عادت رفتاری جدید ندارد. این احتمال وجود دارد که همواره بخواهید به همان شیوه‏های قدیمی برگردید، به همین علت خوب است که از معیارهای هشداردهنده‏ای استفاده کنید که شما را آگاه سازد. خبر خوب این است که تمرین یادگیری‏زدایی، آن را آسان‏تر می‏سازد و موجب تثبیت تغییرات می‏شود. وقتی فرآیند یادگیری‏زدایی را در کسب‏وکارتان شروع می‏کنید، صبور باشید و به خودتان زمان بدهید. برای شروع یادگیری‏زدایی ابتدا باید طرز تفکرمان راجع به مفهوم یادگیری را تغییر بدهیم.

منبع: دنیای اقتصاد به نقل از HBR – نویسنده مقاله: Mark Bonchek مترجم: سید ساجد متولیان